Երբ Էյնշտեյնը դասախոսություններ էր կարդում ամերիկյան համալսարաններում, ուսանողները անընդհատ հարցնում էին.
– Դուք հավատո՞ւմ եք Աստծուն:
Ինչին նա միշտ պատասխանում էր.
-Ես հավատում եմ Սպինոզայի Աստծուն։
Բարուխ Սպինոզան հոլանդացի փիլիսոփա էր, 17-րդ դարի մեծագույն ռացիոնալիստներից մեկը՝ Դեկարտի հետ հավասար։
Ահա թե ինչպես էր Սխինոզան պատկերացնում Աստծուն․
– Աստված կասեր:
Դադարիր աղոթել:
Ես ուզում եմ, որ դու դուրս գաս աշխարհ և վայելես կյանքը: Ես ուզում եմ, որ դու երգես, վայելես այն ամենը, ինչ ես արել եմ քեզ համար:
Դադարիր գնալ մութ, սառը տաճարներ, որոնք դուք ինքներդ եք կառուցել, և ասում եք, որ դա իմ տունն է: Իմ տունը լեռներում է, անտառներում, գետերում, լճերում, ափերին։ Ահա թե որտեղ եմ ես ապրում, այնտեղ եմ ես սիրում քեզ:
Դադարիր ինձ մեղադրել քո դժբախտ կյանքի համար, ես երբեք չեմ ասել, որ քեզ հետ ինչ-որ բան այն չէ, կամ որ դու մեղավոր ես կամ որ քո սեքսուալությունը դատապարտելի է: Սեքսը քեզ նվեր է, որով կարող ես արտահայտել սեր, էքստազ, ուրախություն։ Այնպես որ, ինձ մի մեղադրիր այն ամենի համար, ինչ նրանք են ստիպել քեզ հավատալ:
Դադարիր կարդալ սուրբ գրություններ, որոնք ինձ հետ կապ չունեն: Եթե դու ինձ չտեսնես լուսադեմին, բնության մեջ, ընկերների, քո տղայի աչքերում… դու ինձ ոչ մի գրքում չես գտնի։
Դադարիր ինձ հարցնել, թե «երբ կսովորեցնես ինձ ինչ-որ բան անել»: Դադարիր վախենալ ինձնից: Ես ձեզ չեմ դատում կամ նախատում, չեմ զայրանում կամ նեղանում: Ես պարզապես սիրում եմ:
Դադարիր ներողություն խնդրել, ես ներելու բան չունեմ: Եթե ես ստեղծել եմ քեզ… ես քեզ տվել եմ կրքեր, արատներ, հաճույքներ, զգացմունքներ, կարիքներ, թերություններ… ազատ կամք:
Ինչպե՞ս կարող եմ քեզ մեղադրել այն ամենի համար, ինչ ես եմ ներդրել քո մեջ: Ինչպե՞ս կարող եմ պատժել այնպիսին, ինչպիսին կաս, երբ ես եմ քեզ ստեղծել: Կարծո՞ւմ ես, որ դժոխքում այրելու տեղ եմ սարքել իմ բոլոր վատ պահվածքով երեխաներին այրելու համար: Այդ դեպքում ինչպիսի՞ Աստված եմ ես։
Հարգեք ուրիշներին և մի վարվեք նրանց հետ այնպես, ինչպես դուք չեք ցանկանում, որ նրանք ձեզ հետ վարվեն: Ես միայն խնդրում եմ, որ ուշադիր լինեք ձեր կյանքի նկատմամբ, ձեր ուշադրությունը ձեր կողմնացույցն է:
Սիրելիս, կյանքը փորձություն չէ, դժվար ճանապարհ, փորձ չէ, դրախտի նախերգանք չէ: Կյանքը միակ բանն է այստեղ և հիմա, դա միակ բանն է, որ քեզ պետք է:
Ես քեզ բացարձակապես ազատ եմ դարձրել՝ առանց պարգևների ու պատիժների, առանց մեղքի ու առաքինությունների, առանց նշանների, առանց վերակացուների։
Դու բացարձակապես ազատ ես քո կյանքի ընտրության հարցում: Դրախտ թե դժոխք:
Ես չգիտեմ, թե ինչ կլինի քեզ հետ կյանքից հետո, բայց ես քեզ կասեմ. ապրիր այնպես, կարծես ոչինչ չկա: Կարծես դա քո միակ հնարավորությունն է վայելելու, սիրելու, գոյություն ունենալու։
Ուստի, եթե հետո ոչինչ չլինի, գոնե օգտվիր այն հնարավորությունից, որը ես քեզ տվել եմ։
Իսկ եթե հետո կյանք կա, հանգիստ եղիր, ես քեզ չեմ հարցնի, թե ինչպես ես քեզ պահել, ես կհարցնեմ՝ քեզ դուր եկա՞վ: Հաճույք ստացա՞ր: Ի՞նչը քեզ ամենաշատը դուր եկավ: Ի՞նչ սովորեցիր…
Դադարիր ինձ հավատալ: Հավատալ նշանակում է ենթադրել, պատկերացնել։ Ես չեմ ուզում, որ դու հավատաս ինձ, ես ուզում եմ, որ դու հավատաս ինքդ քեզ: Ես ուզում եմ, որ դու ինձ զգաս քո սիրելիի յուրաքանչյուր համբույրի մեջ, ամեն գիշեր, երբ դու քնեցնում ես քո դստերը, ամեն անգամ, երբ շոյում ես շանը:
Դադարիր անընդհատ ինձ գովել, ի՞նչ ես կարծում, ես էգոմանիա՞կ եմ:
Ես զզվել եմ, երբ ինձ գովում են: Ես հոգնել եմ գովեստներից: Ցանկանո՞ւմ ես շնորհակալություն հայտնել ինձ: Ուրեմն հոգա քո, քո առողջության, քո հարաբերությունների և աշխարհի մասին:
Մի թաքցրու ուրախությունդ: Սա ինձ շնորհակալություն հայտնելու լավագույն միջոցն է:
Դադարիր ամեն ինչ բարդացնել և թութակի նման կրկնել այն, ինչ քեզ սովորեցրել են։
Ինչո՞ւ են ձեզ պետք ավելի շատ հրաշքներ, քան նրանք, որոնք ես եմ ստեղծել: Լրացուցիչ բացատրությո՞ւն:
Քեզ անհրաժեշտ է միայն իմանալ, որ դու այստեղ ես, ողջ ես, և աշխարհը լի է հրաշքներով:
